اشاره

مالکیت معنوی حاصل تفکر و هنر آدمی است . آثار و خلاقیت ها و تولیدات فکری حاصل سال ها مطالعه ، زحمت و تلاش انسان در کسب و درک علوم و متون است پس انسان می تواند مالک این تولیدات و آثار باشد و قانون نیز از این مالکیت حمایت و پشتیبانی می کند و با متجاوزین و سوء استفاده کنندگان برخورد می کند . مثلا نوشتن یک کتاب یا مقاله یا سرودن یک شعر و یا تنظیم یک طرح یا پروژه علمی و تحقیقاتی جدید یا ابداع یا اختراعی را پدید می آورد یا به صنعتی مشغول می شود و در نتیجه عمل او وسیله جدیدی تولید یا ساخته می شود یا به هنری دست می یازد که در نتیجه آن اثر نوینی خلق می شود برای مثال خلق یک تابلوی نقاشی و امثال آن : بدون تردید او مالک آفرینش های فکری و خلاقیت های ذهنی اش می باشد . به سخن دیگر همان طور که هر انسانی می تواند مالک اموال و دارایی های مادی شود ، همانند میز و صندلی ، خانه و یا هر اشیاء دیگری که در اطراف ما یافت می شود همان طور نیز می تواند مالک آثاری گردد که از راه دانش یا هنر یا ابتکار او ایجاد می شود . در اصطلاح به مالکیتی که از راه تولیدات فکری و هنری یا سایر آفرینش های ذهنی انسانی ایجاد می گردد مالکیت معنوی گفته می شود . حق تالیف ، حق اختراع ، حق تصنیف و غیر آن از این قبیل است و در صورتی که تولید یک اثر علمی یا کشف ماده ای یا اختراع وسیله ای دارای منافع اقتصادی باشد صاحب آن می تواند از منفعت آن استفاده نماید . وقتی کسی کتابی را به رشته تحریر در می آورد و آن کتاب منتشر می گردد و در اختیار همگان قرار می گیرد نام او به عنوان نویسنده کتاب درج می شود تا از حقوق معنوی او حمایت شده باشد . به علاوه او می تواند از حق مالی انتشار کتاب نیز بهره مند گردد مگراین که حقوق مالی ناشی ازاثر خود را به دیگری واگذار نموده باشد . اما همیشه حق معنوی او که ذکر نام او در اثر علمی اش می باشد بایستی به عنوان حق همیشگی او در نظر گرفته شود و طبق قانون هیچ کس حق تعرض به آن را ندارد . همان گونه که هیچ کس نمی تواند به سایر اموال و دارایی های دیگری تجاوز  کند .

در عصر حاضر که اختراعات و اکتشافات بشری رو به فزونی گذارده است ، حمایت از حقوق مالکیت معنوی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار گردیده است . امروزه آثار ادبی و هنری با توجه به وجود ابزارهای الکتریکی بیش از گذشته در دسترس همگان قرار گرفته است برای مثال تالیفات نویسندگان مختلف یا آثار هنرمندان یا تولیدات صنعتی و غیر آن ممکن است درمدت کوتاهی از طریق رایانه ، اینترنت ، رادیو ، تلویزیون و سایر رسانه ها در اختیار اکثریت افراد قرارگیرد و دیگران به راحتی از مطالب و نوشتارهای اشخاص دیگر استفاده کنند .

تسهیل انتقال پدیده های علمی و فنی و سایر آفرینش های فکری در بسیاری از مواقع نیز ممکن است سبب تجاوز به حقوق مادی و معنوی پدید آورندگان گردد .

مالکیت معنوی به دوبخش عمده تقسیم میگردد :

1 – مالکیت صنعتی : هر کسی تولید ، اختراع یا اکتشافی را انجام دهد قانونا مالک تولید اختراع یا اکتشاف خود است . مالکیت صنعتی شامل هر گونه صناعت از جمله تولید ، ساخت ، ایجاد ، اختراع ، اکتشاف و غیر آن می گردد .

البته به شرط اینکه امتیاز به نام تولید کننده یا سازنده و یا مخترع یا کاشف ثبت شده باشد . مثلا اگر کسی وسیله ای را اختراع نماید ، وسیله مذبور اگر به نام او ثبت شده باشد او بعنوان مخترع شناخته شده و از نظر قانونی صاحب امتیاز است و اگر شخص دیگری خود را به جای مخترع معرفی کند مجرم شناخته می شود و مستحق مجازات و جبران خسارات وارده به صاحب اثر خواهد بود .

شرکت یا موسسه یا کارخانه ای که کالای معروفی را تولید می کند و برروی تولیدات خود نام و آرم شرکت یا کارخانه را درج می کند اگر شخص دیگری به صورت غیر قانونی از نام یا علامت تجارتی یا ارم و یا سایر مشخصات آن شرکت یا کارخانه استفاده کند توسط مالک یا صاحب امتیاز قابل تعقیب و پیگرد خواهد بود . 

2 – مالکیت ادبی و هنری :

شامل آثاری چون کتاب ، جزوه ، رساله ، شعر ، تصنیف ، ترانه ، سرود ، نمایشنامه ، آثار سینمایی ، رادیویی و تلویزیونی ، نقاشی ، تصویر ، مجسمه سازی ، اثرهای معماری و عکاسی ، موسیقی ، آثار ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم ، آثار ابتکاری مبتنی بر فولکلور یا میراث فرهنگی و هنر ملی ، هرگونه طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری و نوشته ها و خطوط تزیینی و سایر آثار تزئینی و تجسمی به صورت مرکب یا ساده ، هر قسم ترجمه و همانند آن میگردد .

مفهوم اثر

هر یک از نمونه هایی که در بالا ذکر شد به عنوان اثر شناخته می شود . بنابراین هرگاه کسی براساس فکر و اندیشه و دانش یا هنر یا ابتکار خود چیزی را به وجود بیاورد به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار او ایجاد شود اثر گویند .

 

پدیدآورنده کیست ؟

کسی که نامش روی اثر درج شده یا به طریق دیگری مورد اشاره قرار گرفته باشد پدیدآورنده نامیده می شود بنابراین اگر فردی خلاف این اصل را ادعا نماید ناگزیرباید با مدارک و دلایل معتبر ادعای خود را به اثبات رساند و تا زمانی که ثابت نکرده که او اثر را خلق نموده است . مردم کسی را بعنوان صاحب اثر می شناسند که نامش روی اثر ثبت شده باشد. به عنوان مثال اگر مقاله ای به نام کسی چاپ شد و شخص دیگرمدعی بود که مقاله را او نوشته است باید به طریق قانونی ثابت کند که نویسنده مقاله او می باشد وگرنه مقاله متعلق به کسی خواهد بود که نامش در مقاله آمده است .

حقوق پدیدآورنده اثر

پدید آورنده هر اثری دارای دو گونه حق است :

1 – حق اخلاقی یا معنوی :

حق معنوی مزیتی است مربوط به شخصیت پدیدآورنده یک اثر فکری مانند همراه بودن اثر با نام پدیدآورنده که امری جاویدان و قابل انتقال به دیگری نیست و گذشت زمان هر قدر طولانی آن را تغییر نمی دهد .

همین که نام شخصی که اثری را خلق کرده است بر روی آن درج شد ، اثر مزبور همیشه به نام او شناخته می شود و مدت زمان هر قدر هم که طولانی باشد در آن تغییری ایجاد نمی کند . مثلا کسی که کتابی را به رشته تحریر در اورده است و نام او بر روی کتاب درج شده است همیشه آن کتاب به نام او منتشر می گردد .  هر چند کتاب به دفعات چاپ و منتشر گردد یا حق مالی و بهره برداری اقتصادی ناشی از فروش کتاب متعلق به دیگران باشد باز هم آن کتاب همراه با نام نویسنده خواهد آمد و حقوق معنوی او رعایت خواهد شد . در صورت تخلف اشخاصی که کتاب را بدون ذکر نام نویسنده چاپ یا منتشر کرده اند می توان علیه آن ها اقدام قانونی نمود .

2 – حق بهره برداری مالی از اثر :

کسی که اثری را ایجاد کرد مثلا اهنگ و شعر جدیدی ساخت یا نقاشی نفیسی ارائه نمود  می تواند حق بهره برداری از اثرش را به دیگری انتقال دهد . همیشه حق بهره برداری اقتصادی از یک اثر چه توسط خود پدیدآورنده استفاده شود و چه دیگری از آن استفاده کند محدود به زمان معینی میباشد . تا زمانی که صاحب اثر زنده است می تواند به کرات از آن بهره اقتصادی ببرد مثلا نقاشی خود را هر چند دفعه که بخواهد چاپ و منتشر کند اما پس از مرگ او ورثه یا کسانی که امتیاز به آنان فروخته شده می توانند تا سی سال از آن بهره برداری اقتصادی کنند . بعد از مدت مزبور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به استمرار چاپ و انتشار آن تصمیم خواهد گرفت .

جنبه های گوناگون حقوق مادی پدیدآورنده

1 – حق نشر و تکثیر :

که عبارت است از هرعملی که منجر به ساختن یا تهیه نمونه های دیگری از اثر اصلی است همانند چاپ کتاب و جزوه و … یا ضبط مکانیکی بر روی نوارهای ضبط صوت ، صفحات موسیقی ، تهیه نگاتیو فیلم های سینمایی و غیره .

2 – حق عرضه و اجراء :

معمولا این دو اصطلاح در مورد اثرهای نمایشی به کار می رود.

عرضه به معنای در دسترس قرار دادن یا نمایش دادن یک اثر شنیداری یا دیداری بری عموم و اجرا به معنای نمایش زنده و مستقیم اثر برای عده ای است .

3 – حق اقتباس ، تلخیص و تبدیل :

کسی که با نظم و ترتیب خاصی اقدام به گردآوری اثر دیگران و یا انتشار آن می کند اقتباس کننده نامیده می شود . در این جا او علاوه بر ذکر کلماتی همچون : به کوشش به اهتمام به همت و … بر نقش خود نیز تاکید می نماید . در اقتباس بایستی نام اثر یا آثار مورد استفاده به عنوان ماخذ ذکر شود و تمامی حقوق مادی معنوی صاحبان اصلی آن رعایت گردد .

اثر تلخیص شده خلاصه ای از اثر اصلی است و در واقع اساس و مبنای اثر اصلی است که محصول تلاش پدیدآورنده آن است . اگر کسی بخواهد اثر دیگری را تلخیص کند و یا چکیده ای از آن را ارائه کند حتما باید رضایت و اجازه صاحب اصلی اثر یا صاحب امتیاز را اخذ کند و نام او را در تلخیص بگنجاند .

در تبدیل یک اثر نوشته شده یا داستان به یک اثر نمایشی زنده مثلا تئاتر یا نمایش تصویری ، توافق صاحب امتیاز یا پدیدآورنده بر نحوه اقتباس آن کافی است . شایان ذکر است در آثار نوشتاری اقتباس کننده ملزم به رعایت امانت کامل می باشد اما در تبدیل یک داستان مکتوب به یک اثر نمایشی زنده و نمایش تصویری عمل اقتباس از ظرافت خاصی برخوردار بوده و نمی توان رعایت امانت کامل و بی قید و شرط را از اقتباس کننده انتظار داشت و به هر حال نحوه اقتباس تابع توافق طرفین است .

4 – حق ترجمه :

اگر کتاب مقاله یا نوشته ای به زبانی غیر از زبان اصلی تبدیل گردد می گویند ترجمه شده است . مثلا اگر کسی متنی را که عربی است به فارسی ترجمه کند یا فیلمی را که به زبان آلمانی است به انگلیسی ترجمه نماید  در واقع آن را تبدیل کرده است . بدین ترتیب برای کسانی که آن را به زبان دیگر انتقال داده است حق ترجمه ایجاد می شود و وی به عنوان پدیدآورنده اثر ترجمه دارای حقوق قانونی می گردد .

5 – حق استفاده از پاداش و جایزه :

حق دریافت هر گونه پاداش و جایزه ای برای پدید آورنده است زیرا به طور مستقیم در نتیجه عمل او این حق به وجود آمده است . به عنوان مثال اگر در یک جشنواره سراسری فیلم ، جایزه ای به عنوان بهترین فیلمنامه نویس اعطاء شود کارگردان فیلم نمی تواند ادعا کند که نحوه هدایت و مدیریت و خلاقیت او موجب گردیده تا داستان فیلم در نظر داوران برجسته جلوه نماید یا هنگامی که یک اثر مکتوب به عنوان کتاب سال برگزیده می شود ویراستار نمی تواند مدعی جایزه ای باشد که اصولا به نویسنده کتاب اختصاص یافته است . اگرچه نقش هردو در آفرینش اثر سینمایی و ادبی اساسی و در خور ستایش است .

6 – حق تعقیب :

هر شخصی که بدون وجود حقی بر مال صاحب اثر و بر خلاف قانون از امتیازات مربوط به اثر استفاده نماید مالک و صاحب امتیاز می تواند او را تحت تعقیب قراردهد .

آثاری که بدون ذکر نام پدید آورنده یا بانام مستعار وی انتشار یافته است : در صورتی که اثری مثل کتاب یا فیلم یا یک نقاشی یا یک قطعه موسیقی و غیر آن بدون ذکر نام صاحب اثر انتشار یافته باشد یا با نام مستعار صاحب آن منتشر شده باشد صاحب اثر می تواند در خواست کند تا نام او در اثر درج گردد و در صورت وجود اختلاف می تواند با اثبات ادعای خود از حقوق قانونی برخوردار گردد . به علاوه اداره چاپ و نشر کتاب در چنین مواردی نماینده او تلقی می گردد .

حقوق مادی صاحب اثر قابل انتقال به دیگری است :

انتقال حقوق مالی به دو صورت انتقال قهری و انتقال اختیاری ممکن است :

انتقال قهری چیست ؟ در صورت فوت صاحب اثر حق او به ورثه اش منتقل میگردد . نمونه دیگر اینکه اگر کسی طلبی از صاحب اثر داشته باشد می تواند مال او را توقیف یا تامین کند . در صورتی که دادگاه امتیازبهره برداری از اثر را به طلبکار منتقل کند نوعا انتقال قهری صورت گرفته است . بنابراین ملاحظه می شود در صورت فوت صاحب اثر یا توقیف حق مالی از ناحیه طلبکار بدون اراده او حق مالی اش منتقل میگردد .

انتقال اختیاری چیست ؟ یعنی این که صاحب اثر و پدید آورنده به اختیارخود حقش را به دیگری واگذار نماید . مثلا اگر هنرمندی که شعری سروده است یا ترانه ا ی را اجراء کرده است حق مالی خود رابه صدا و سیما ببخشد یا آن را بفروشد یا نویسنده ای حق نشر مجدد کتابش را به موسسه ای بفروشد به اختیار خود حق بهره برداری از اثرش را به دیگری واگذار نموده است .

کسی که به سفارش دیگری اثری را تولید می کند یا به استخدام کارفرما در می آید تا یک اثر ادبی یا هنری تهیه کند در واقع رضایت داده است که حق بهره برداری از اثری که توسط اوایجاد شده است به سفارش دهنده یا کارفرما منتقل گردد .

اعمال مجازات علیه متجاوزین به حقوق صاحبان اثر (پدیدآورندگان)

هرکسی تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت قانون گذار قرارگرفته است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او و یا عالما عامدا به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند در صورت شکایت پدیدآورنده و صاحب اثر یا قائم مقام قانونی آنها محکوم به مجازات مقرر خواهد گردید.

در صورت شکایت صاحب حق و اثبات جرم ، اعمال مجازات ممکن است به صورت های مختلف همچون حبس ، جبران خسارت زیان دیده ، جلوگیری از انتشار اثر و ضبط آن صورت پذیرد .

بیماری هایی که پزشکان مکلف به گزارش آن ها می باشند :

در بعضی از بیماری هایی که واگیر دار است و امکان سرایت آن ها در جامعه زیاد است و شناخت و تشخیص به موقع و پیشگیری و درمان به جا برای جلوگیری از شیوع بیشتر آن ها در میان مردم اهمیت به سزایی دارد و همچنین امراض مهلک دیگری از قبیل انواع سرطان ها وجود دارد که ممکن است موجب مرگ و میر بسیار شود و در اکثر موارد نیز درمان قطعی آنها مشخص نمی باشد و لازمه دستیابی به شیوه علاج صحیح و کارامد این گونه امراض انجام تحقیقات گسترده در مجامع علمی و پزشکی و جمع آوری و تجزیه و تحلیل یافته های آماری در این زمینه می باشد که گزارش آن توسط پزشکان اجباری است.

بیماریهایی که از لحاظ قانونی گزارش آنها توسط پزشکان اجباری است به سه دسته تقسیم می شود :

1 – بیماری های آمیزشی :  

شایع ترین بیماری های آمیزشی عبارتند از : سوزاک ، سیفلیس، ایدز و آتشک ( در هر نقطه از بدن که واقع شده باشد )

درمان این نوع بیماری ها نزد هر پزشکی که در ایران باشد آزاد است اما در صورتی که بیمار از درمان خودداری نماید یا به پزشکی دیگر مراجعه نماید پزشک اولیه مکلف است با قید محرمانه بودن گزارش مراتب را به اطلاع رساند تا بیمار موظف به درمان گردد . هر پزشک یا متصدی سایر فنون پزشکی که به وسیله تبلیغات بی اساس یا وعده های کذب بیمار را از درمان صحیح باز دارد مانند این که معین کند در مدت چند روز بیمار را درمان کند و موجب فریب او شود متخلف محسوب و علاوه بر مجازات حبس به جریمه نقدی و جبران خسارات بیمار خود محکوم خواهد شد .

در خصوص بستری شدن بیماران و نگهداری آنها در بیمارستان لازم است تا برطرف شدن خطر واگیری در یکی از بیمارستان ها بستری و باید اشخاصی را که به مناسبت پیشه خود ممکن است باعث انتشار بیماری های آمیزشی شوند مکلف کند که در مواقع معین نزد پزشکان مخصوص مراجعه نماید . هرگاه بیمارستان یا درمانگاهی به وجود کسی که مبتلا به بیماری آمیزشی واگیردار است اطلاع یابد می تواند به وسائل مقتضی از وی بازجویی کند که بیمار مشغول درمان است یا نه و در صورت لزوم اخطار نماید تا اگر بیمار در ظرف مهلت مقرر به درمان نپرداخت او را الزام به درمان نماید . پزشکان آزاد و کلیه مراکز درمانی که معاینه و درمان بیماری های آمیزشی را برعهده دارند موظفند درآخر هرماه عده بیماری های آمیزشی را که دیده اند و قبلا به پزشک دیگری مراجعه ننموده اند بدون ذکر نام و مشخصات بیمار به مرکز درمانی بفرستند .            

2 – بیماری های واگیر دار

هرپزشک معالج موظف است درموقع مشاهده یکی از بیماری های واگیر زیر فورا مراتب را به اداره کل بهداشت ، درمان یا مرکز درمانی محل اطلاع دهد:

• وبا یا اسهال وبائی
• طاعون
• تب زرد مطبقه ( تیفوئید )
• محرقه ( تیفوس ) اگرانتیماتیک
• آبله
• مخملک
• سرخجه
• خناق ( دیفتری )
• اسهال خونی سرسام واگیر ( مننژیت سر برو اسپیتال )
• تب عرق گز سوئت می لی بر
• مالاریا
• فلج اطفال
• تب مالت

علاوه بر بیماری های فوق بعضی دیگر از بیماری ها که در اماکن پرجمعیت مانند مدارس ، کارخانجات و پرورشگاه های کودکان و یا محیط زندان و غیره دیده میشود همانند سیاه سرفه – جذام – بادسرخ – ورم غده بناگوش ( اوریون ) – سل سینه – گریپ – ذات الریه – تراخم – سیاه زخم – تب راجعه ( تیفوس و کورانت ) – آبله مرغان – هپاتیت های ویروسی – مسمومیت های غذایی باید متصدیان آن مراکز و پزشک مسئول آنجا مراتب را گزارش نماید .

البته برای دندان پزشکان گزارش بیماری های زیر و امکان رویارویی با عوارض دهانی و صورتی افراد از اهمیت بیشتری برخوردار است :

• جذام و عوارض دهانی آن
• ورم غده بناگوش ( اوریون )
• سل و عوارض دهانی آن

3 – بیماری های سرطانی

از نظر قانونی ثبت و گزارش بیماری های سرطانی اجباری است . به منظور بررسی و تحقیقات اپیدمیولوژیک و پیشگیری منطقه ای و تنظیم آمار بیماری های سرطانی کلیه موسسات دولتی و غیر دولتی مکلفند در مناطق معینی از کشور که امکانات لازم موجود است هر بافت و نمونه ای را که به هر عنوان تشخیص ، درمان و تجسس از بدن انسانن زنده نمونه برداری می شود مورد آزمایش قراردهند و چنان چه به موارد سرطانی و یا مشکوک به سرطان برخورد نمودند به صورت محرمانه به مراکزی که وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی تعیین کرده است ارسال نمایند . متخلفین از این قانون از طریق نظام پزشکی تحت تعقیب قرار خواهند گرفت .

در مورد تخلفات پزشکان باید گفت علاوه بر مجازات صنفی و انتظامی در نظام پزشکی ، مجازات صنفی و انتظامی در نظام پزشکی ، مجازات کیفری عمومی هم برای آن در نظر گرفته شده است که هر پزشکی در صورت وجود اتهام با آن ها مواجه خواهد شد .